مبانی Scratch

مبانی Scratch 3.0: راهنمای کامل برای شروع

به دنیای شگفت‌انگیز برنامه‌نویسی با Scratch خوش آمدید! این راهنما شما را با تمام مفاهیم پایه‌ای آشنا می‌کند که برای شروع برنامه‌نویسی با Scratch 3.0 و استفاده از قابلیت‌های Vibelf نیاز دارید.

Scratch چیست؟

تعریف

Scratch یک زبان برنامه‌نویسی بصری است که توسط MIT Media Lab طراحی شده تا یادگیری برنامه‌نویسی را برای کودکان و نوجوانان آسان و لذت‌بخش کند.

ویژگی‌های کلیدی

رابط کاربری گرافیکی: بدون نیاز به تایپ کد
بلوک‌های کشیدنی: مانند پازل که به هم متصل می‌شوند
اجرای فوری: نتایج را بلافاصله ببینید
جامعه فعال: میلیون‌ها پروژه قابل اشتراک
رایگان و آزاد: برای همه در دسترس

چرا Scratch؟

یادگیری آسان: بدون پیچیدگی‌های نحوی
خلاقیت بی‌حد: از بازی تا هنر دیجیتال
تفکر منطقی: توسعه مهارت‌های حل مسئله
همکاری: کار گروهی و اشتراک ایده‌ها

مفاهیم اصلی

۱. اسپرایت (Sprite)

اسپرایت شخصیت‌ها یا اشیاء قابل برنامه‌ریزی در پروژه شما هستند.

ویژگی‌های اسپرایت:

تصاویر (Costumes): ظاهرهای مختلف
صداها (Sounds): افکت‌های صوتی
اسکریپت‌ها (Scripts): برنامه‌های کنترل‌کننده
موقعیت: مختصات x و y روی صحنه

مثال عملی:

گربه (اسپرایت پیش‌فرض):
- Costume: cat-a، cat-b (برای انیمیشن راه رفتن)
- Sound: meow (صدای میو)
- موقعیت: (0, 0) - مرکز صحنه

۲. بلوک‌ها (Blocks)

بلوک‌ها دستورات برنامه‌نویسی هستند که به شکل پازل طراحی شده‌اند.

انواع بلوک‌ها:

بلوک‌های کلاهی (Hat Blocks) 🎩

شروع اسکریپت‌ها
شکل: گرد در بالا
مثال: “وقتی پرچم سبز کلیک شد”

بلوک‌های انباشتی (Stack Blocks) 📚

دستورات اصلی
شکل: مستطیل با فرورفتگی
مثال: “10 قدم حرکت کن”

بلوک‌های C شکل (C Blocks) 🔄

حاوی بلوک‌های دیگر
شکل: مانند حرف C
مثال: “همیشه” یا “اگر”

بلوک‌های گزارش‌گر (Reporter Blocks) 📊

بازگشت مقدار
شکل: بیضی یا مستطیل گرد
مثال: “x position” یا “امتیاز”

بلوک‌های بولی (Boolean Blocks) ✅

بازگشت true/false
شکل: شش‌ضلعی
مثال: “touching edge?”

۳. صحنه (Stage)

صحنه محیطی است که اسپرایت‌ها در آن حرکت می‌کنند.

مشخصات صحنه:

اندازه: 480×360 پیکسل
مختصات: مرکز (0,0)، راست (+x)، بالا (+y)
پس‌زمینه: تصاویر قابل تغییر
اسکریپت‌های مخصوص: برای کنترل کلی

۴. اسکریپت‌ها (Scripts)

اسکریپت‌ها مجموعه‌ای از بلوک‌های متصل هستند که یک برنامه را تشکیل می‌دهند.

ساختار اسکریپت:

[بلوک کلاهی] ← شروع
[بلوک دستوری] ← عمل اول
[بلوک دستوری] ← عمل دوم
[بلوک C شکل] ← حلقه یا شرط
  [بلوک‌های داخلی] ← عمل‌های تکراری

۵. رویدادها (Events)

رویدادها محرک‌هایی هستند که اسکریپت‌ها را شروع می‌کنند.

انواع رویدادها:

کلیک پرچم سبز: شروع برنامه
فشردن کلید: واکنش به ورودی کاربر
کلیک اسپرایت: تعامل مستقیم
دریافت پیام: ارتباط بین اسپرایت‌ها
تغییر پس‌زمینه: تغییر صحنه

۶. متغیرها (Variables)

متغیرها برای ذخیره و مدیریت اطلاعات استفاده می‌شوند.

انواع متغیرها:

عددی: امتیاز، سرعت، زمان
متنی: نام، پیام، وضعیت
بولی: true/false (از طریق شرط‌ها)

مثال:

متغیر: امتیاز
مقدار اولیه: 0
استفاده: امتیاز را 10 تغییر بده

۷. حلقه‌ها (Loops)

حلقه‌ها برای تکرار دستورات استفاده می‌شوند.

انواع حلقه‌ها:

همیشه (Forever)

همیشه
  10 قدم حرکت کن
  اگر touching edge
    180 درجه بچرخ
  پایان
پایان

تکرار معین (Repeat)

4 بار تکرار کن
  90 درجه راست بچرخ
  100 قدم حرکت کن
پایان

تکرار شرطی (Repeat Until)

تا touching Sprite1
  به سمت Sprite1 حرکت کن
پایان

۸. شرط‌ها (Conditionals)

شرط‌ها برای تصمیم‌گیری در برنامه استفاده می‌شوند.

انواع شرط‌ها:

شرط ساده (If)

اگر key space pressed?
  10 قدم حرکت کن
پایان

شرط کامل (If-Else)

اگر touching edge
  180 درجه بچرخ
وگرنه
  10 قدم حرکت کن
پایان

رابط کاربری Scratch

۱. نوار ابزار بالا

پرچم سبز: اجرای پروژه
دکمه توقف: متوقف کردن همه اسکریپت‌ها
نام پروژه: قابل ویرایش
منوی File: ذخیره، بارگذاری، اشتراک

۲. صحنه و اسپرایت‌ها

صحنه اصلی: نمایش پروژه در حال اجرا
لیست اسپرایت‌ها: در پایین صحنه
اضافه کردن اسپرایت: آیکون + در گوشه

۳. منطقه بلوک‌ها

دسته‌بندی‌ها: Motion، Looks، Sound، Events، Control، Sensing، Operators، Variables
جستجو: برای پیدا کردن بلوک خاص
بلوک‌های سفارشی: My Blocks

۴. منطقه اسکریپت

کشیدن بلوک‌ها: از پالت به این منطقه
اتصال بلوک‌ها: مانند پازل
اجرای تکی: کلیک روی بلوک

۵. تب‌های اسپرایت

Code: برنامه‌نویسی
Costumes: ویرایش تصاویر
Sounds: مدیریت صداها

مبانی برنامه‌نویسی

۱. توالی (Sequence)

اجرای دستورات به ترتیب از بالا به پایین.

وقتی پرچم سبز کلیک شد
"سلام!" بگو
2 ثانیه صبر کن
"خوش آمدید!" بگو

۲. حلقه (Loop)

تکرار مجموعه‌ای از دستورات.

وقتی پرچم سبز کلیک شد
همیشه
  اگر key right arrow pressed?
    x را 10 تغییر بده
  پایان
  اگر key left arrow pressed?
    x را -10 تغییر بده
  پایان
پایان

۳. شرط (Condition)

اجرای دستورات بر اساس شرایط.

وقتی پرچم سبز کلیک شد
همیشه
  اگر touching Sprite1
    "برخورد!" بگو
    به موقعیت تصادفی برو
  پایان
پایان

۴. رویداد (Event)

واکنش به اتفاقات خاص.

وقتی کلید space فشرده شد
صدای jump پخش کن
y را 50 تغییر بده

۵. متغیر (Variable)

ذخیره و استفاده از اطلاعات.

وقتی پرچم سبز کلیک شد
امتیاز را 0 قرار بده

وقتی touching Star
امتیاز را 10 تغییر بده

Vibelf: دستیار هوشمند شما

ویژگی‌های Vibelf

۱. راهنمایی هوشمند

تشخیص خطا: پیدا کردن اشکالات در کد
پیشنهاد بهبود: روش‌های بهتر برنامه‌نویسی
آموزش تعاملی: یادگیری در حین کار

۲. کمک شخصی‌سازی شده

تطبیق با سطح: مناسب برای مبتدی تا پیشرفته
پیشنهاد پروژه: ایده‌های جدید بر اساس علایق
مسیر یادگیری: برنامه‌ریزی پیشرفت

۳. ابزارهای پیشرفته

تولید کد خودکار: کمک در نوشتن بخش‌های پیچیده
بهینه‌سازی: بهبود عملکرد پروژه‌ها
تست خودکار: بررسی صحت عملکرد

نحوه استفاده از Vibelf

فعال‌سازی

ورود به Scratch: از طریق vibelf.com
انتخاب پروژه: جدید یا موجود
فعال‌سازی Vibelf: کلیک روی آیکون ربات

کارکردهای اصلی

سوال از Vibelf

"چطور می‌توانم اسپرایت را بچرخانم؟"
→ Vibelf بلوک‌های مناسب را پیشنهاد می‌دهد

بررسی کد

Vibelf خطاهای احتمالی را تشخیص می‌دهد:
- حلقه‌های بی‌نهایت
- متغیرهای تعریف نشده
- منطق اشتباه

پیشنهاد بهبود

Vibelf روش‌های بهتر پیشنهاد می‌دهد:
- استفاده از کلون‌ها به جای کپی
- بهینه‌سازی حلقه‌ها
- سازماندهی کد

اشتباهات رایج و راه‌حل‌ها

۱. اسپرایت حرکت نمی‌کند

علت‌های احتمالی:

بلوک حرکت در حلقه قرار نگرفته
اسپرایت مخفی است
مقدار حرکت صفر است

راه‌حل:

وقتی پرچم سبز کلیک شد
نمایش  // اطمینان از نمایش
همیشه
  10 قدم حرکت کن  // مقدار مثبت
پایان

۲. صدا پخش نمی‌شود

علت‌های احتمالی:

صدا اضافه نشده
بلندی صدا صفر است
مرورگر صدا را مسدود کرده

راه‌حل:

وقتی پرچم سبز کلیک شد
صدا را 100 قرار بده  // تنظیم بلندی
صدای meow پخش کن

۳. متغیر تغییر نمی‌کند

علت‌های احتمالی:

متغیر تعریف نشده
دامنه متغیر اشتباه (محلی/سراسری)
منطق شرط اشتباه

راه‌حل:

// ابتدا متغیر را تعریف کنید
// سپس مقداردهی اولیه
وقتی پرچم سبز کلیک شد
امتیاز را 0 قرار بده

۴. برخورد تشخیص نمی‌شود

علت‌های احتمالی:

اسپرایت‌ها در لایه‌های مختلف
اندازه اسپرایت‌ها نامناسب
شرط برخورد در حلقه نیست

راه‌حل:

همیشه
  اگر touching Sprite1
    "برخورد!" بگو
  پایان
پایان

۵. پروژه کند اجرا می‌شود

علت‌های احتمالی:

حلقه‌های پیچیده بدون تأخیر
تعداد زیاد کلون
محاسبات سنگین

راه‌حل:

همیشه
  // کد شما
  0.1 ثانیه صبر کن  // کاهش بار پردازش
پایان

پروژه عملی: بازی “گیر کردن توپ”

بیایید یک بازی ساده بسازیم تا مفاهیم یادگرفته را تمرین کنیم.

هدف بازی

بازیکن با کلیدهای جهت‌دار حرکت می‌کند
توپ‌ها از بالا می‌افتند
هدف گیر کردن توپ‌ها برای کسب امتیاز

مرحله ۱: ایجاد بازیکن

// اسپرایت بازیکن
وقتی پرچم سبز کلیک شد
به x: 0 y: -150 برو
همیشه
  اگر key right arrow pressed?
    x را 10 تغییر بده
  پایان
  اگر key left arrow pressed?
    x را -10 تغییر بده
  پایان
پایان

مرحله ۲: ایجاد توپ

// اسپرایت توپ
وقتی پرچم سبز کلیک شد
همیشه
  به x: pick random -200 to 200 y: 180 برو
  تا y position < -180
    y را -5 تغییر بده
    اگر touching Player
      امتیاز را 1 تغییر بده
      به x: pick random -200 to 200 y: 180 برو
    پایان
  پایان
پایان

مرحله ۳: سیستم امتیازدهی

// در شروع بازی
وقتی پرچم سبز کلیک شد
امتیاز را 0 قرار بده
امتیاز را نمایش بده

مرحله ۴: بهبودها

اضافه کردن صدا هنگام گیر کردن توپ
افزایش سرعت با افزایش امتیاز
اضافه کردن جلوه‌های بصری

منابع یادگیری بیشتر

مستندات رسمی

سایت Scratch: scratch.mit.edu
راهنمای کاربری: آموزش‌های گام به گام
انجمن جامعه: پرسش و پاسخ

آموزش‌های تعاملی

Hour of Code: پروژه‌های یک ساعته
Creative Computing: برنامه درسی MIT
Scratch for Educators: منابع معلمان

کانال‌های یوتیوب

Scratch Team: آموزش‌های رسمی
griffpatch: تکنیک‌های پیشرفته
The Coding Train: مفاهیم برنامه‌نویسی

کتاب‌های توصیه شده

“Scratch Programming Playground” - Al Sweigart
“Learn to Program with Scratch” - Majed Marji
“Coding Games in Scratch” - Jon Woodcock

نکات موفقیت

۱. شروع کوچک

پروژه‌های ساده شروع کنید
هر روز کمی تمرین کنید
از اشتباهات نترسید

۲. تمرین مداوم

پروژه‌های مختلف امتحان کنید
کدهای دیگران را بررسی کنید
ایده‌های جدید را پیاده‌سازی کنید

۳. همکاری و اشتراک

پروژه‌ها را با دوستان به اشتراک بگذارید
در انجمن‌ها شرکت کنید
از دیگران کمک بگیرید

۴. خلاقیت

محدود به آموزش‌ها نباشید
ایده‌های شخصی را امتحان کنید
ترکیب‌های جدید بسازید

۵. صبر و پشتکار

یادگیری زمان می‌برد
هر روز کمی پیشرفت کنید
از مسیر لذت ببرید

خلاصه

Scratch 3.0 ابزاری قدرتمند و در عین حال ساده برای یادگیری برنامه‌نویسی است. با درک مفاهیم پایه‌ای مانند اسپرایت‌ها، بلوک‌ها، حلقه‌ها و شرط‌ها، شما می‌توانید پروژه‌های شگفت‌انگیزی بسازید.

Vibelf به عنوان دستیار هوشمند شما، این مسیر را آسان‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌کند. با تمرین مداوم و استفاده از منابع موجود، به زودی به یک برنامه‌نویس ماهر تبدیل خواهید شد.

آماده‌اید تا سفر برنامه‌نویسی خود را شروع کنید؟ بیایید با Scratch و Vibelf دنیای بی‌نهایت خلاقیت را کشف کنیم! 🚀✨